BUDAYA DAWETAN SAPI

ABSTRAK

TRADHISI DHAWETAN SAPI ING DUKUH KLIMAS DESA SENDANG KECAMATAN KARANGGEDE KABUPATEN BOYOLALI

NIKMATUL MUNAWAROH

BAHASA JAWA, FAKULTAS BAHASA DAN SENI, UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

Nikmatul.Munawaroh12@yahoo.co.id, 085729912832

Tembung kunci : tradhisi, sapi, dhawet

Tradhisi dhawetan sapi yaiku tradhisi kang dilaksanakake dening wong kang duwe sapi kang nembe wae manak. Kagiatan tradhisi iki yaiku kanthi cara dodolan dhawet marang tangga teparo utawa sapa wae kang mertamu ing omahe wong kang sapine manak lan anggone tuku nganggo cuilaning gendheng minangka alat mbayare. Tradhisi dhawetan kuwi dilaksanakake minangka wujud sukur marang Gusti ing atase rejeki kang wus diparingake arupa pendhet kuwi mau. Metode kang digunakake yaiku metode observasi lan terjun langsung. Hasil saka observasi kasebut kasunyatane saperangan masarakat Klimas, Sendang, Karanggede, Boyolali kuwi isih nglaksanakake tradhisi kasebut. Amarga masarakat kuwi mau precaya yen sapi kuwi mau minangka salah sawijing dalan rejekine.

1. PENDAHULUAN

1. Latar Belakang

Kabupaten Boyolali yaiku kabupaten kang misuwur minangka salah sawijining sentra gedhe dhewe anggone ngasilake susu sapi seger ing Jawa Tengah. Saking akehe produksi susu sapi ing Kabupaten Boyolali, njalari Kabupaten Boyolali dijenengi kutha susu. Paternakan sapi perah umume ana ing wilayah kidul Kabupaten Boyolali lan ampahan dhuwur kang hawane adhem, amarga sapi perah kang lagi dikembangake saiki asale saka dhaerah sub-tropis Australia lan Selandia Baru.

Nanging, ing dhaerah lor, kaya ing Kecamatan Karanggede, para paternak sapi ora nernak sapi perah nanging sapi kang dijupuk daginge. Ing kecamatan kuwi, ana salah sawijining tradhisi kang cukup unik, yaiku tradhisi dhawetan sapi. Tradhisi iki dilaksanakake nalika ana sapi kang manak. Tradhisi turun tumurun saka nenek moyang kuwi isih dilaksanakake nganti tekan saiki.

2. Rumusan Masalah

1. Kaya ngapa prosesi tradhisi dhawetan sapi?
2. Apa tujuwan saka tradhisi dhawetan sapi?
3. Apa fungsi saka tradhisi dhawetan sapi?

3. Landasan Teoritis

Tradhisi yaiku hasil saka pikiran lan tumindak kang anduweni pola. Saengga tradhisi yaiku wujud saka kabudayan kang kabudayan kasebut yaiku kompleks aktivitas tumindak berpola saka manungsa sajroning masarakat.

Dene dhawetan sapi kabentuk saka rong tembung yaiku dhawet lan sapi. Dhawet yaiku salah sawijing ombenan khas Indonesia yang digawe saka cendhol, gula jawa lan santen. Rasa saka ombenan dhawet iki legi. Dhawet ing Indonesia dhewe ana maneka warna jinise. Amarga dhawet ing dhaerah siji bisa beda karo dhawet ing dhaerah liyane. Dene sapi yaiku salah sawijing kewan. Sapi dhewe ana loro jinise. Yaiku sapi perah lan sapi kang dijupuk daginge kanggo dikonsumsi.

2. METODE OBSERVASI

Ing observasi iki diwiwiti saka golek ide. Banjur, metode observasi kang digunakake yaiku wawancara. Saka metode wawancara, perangan kang dadi fokus yaiku wujud tata cara, fungsi lan tujuwan saka tradhisi dhawetan sapi kasebut. Saliyane migunakake metode wawancara, panulis uga terjun langsung sajrone tradhisi dhawetan sapi kuwi.

3. HASIL LAN PEMBAHASAN

Gambar 1. Dhawet

Gambar 2. Sapi

Ing ngisor iki yaiku hasil saka observasi penulis :

1. Tradhisi Dhawetan Isih Dilestarikake

Tradhisi dhawetan sapi isih dilestarikake nganti tekan saiki dening masarakat dukuh Klimas, Sendang, Karnggede, Boyolali. Budaya iki minangka budaya turun tumurun saka nenek moyang. Budaya dhawetan sapi iki isih dilestarikake sabab ing dhaerah Kabupaten Boyolali kuwi sentra peternak sapi utamane sapi perah, nanging mangkono masarakat kang ternak sapi pedaging uga akeh. Para peternak ngrumat sapi-sapine kanthi apik, salah sijine yaiku kanthi tetep nglestarikake tradhisi kasebut. Iki disebabake, salah siji dalan rejeki para peternak yaiku lewat sapi-sapi kasebut. Adhedhasar saka kuwi, masarakat isih nglaksanakake tradhisi kuwi kanthi sadhar, dudu amarga tradhisi saka nenek moyang.

2. Tata Cara Dhawetan Sapi

Tradhisi dhawetan sapi dilaksanakake dening wong kang duwe sapi, kang sapi kuwi nembe wae manak. Umume, nalika sapi kasebut manak, dening sing duwe bakal dijaga lan diawas-awasi nganti sapi kang nembe wae manak lan pedhete sehat. Para paternak sapi njaga sapi lan anak sapi kuwi mau kaya dene njaga ibu lan bayi manungsa. Yen kira-kira sapi lan pedhet kasebut wus sehat lan bisa ditinggal, mula wong kang sapine manak mau banjur ninggal sapi lan pedhet mau.

Sawuse, sapi lan anak sapi bisa ditinggal, kang duwe sapi (lumrahe kaum ibu-ibu) nggawe ombenan dhawet. Cara nggawe dhawet uga gampang. Ing ngisor iki tata carane gawe dhawet:

1. Masak santen nganti umub.
2. Encerake gula jawa.
3. Lebokake cendol ing jero gelas sacukupe, kira-kira 2 sendok makan. Tambahake santen lan gula jawa kang wus diencerake. Lan dhawet siap diladekake.

Sawuse dhawet kasebut dadi, sing duwe sapi manak mau mbagikake dhawet mau marang tangga teparo sakupenge omah utawa marang tamu kang lagi mertamu. Luwih pase, dhawet kuwi mau ora diwenehake nanging didol. Ing kene panggonan kaunikane. Dhawet kasebut ora dituku karo dhuwit anging nganggo pecahan gendheng. Pecahan gendheng kuwi uga ora angel anggone nemukake. Pecahan-pecahan gendheng isih bisa ditemukake ing sakupenge omah penduduk desa. Ing adat tetuku dhawet iki, biasane saben wong bakal entuk sagelas dhawet.

3. Fungsi Lan Tujuan Dhawetan Sapi

Wujud kabudayan yaiku minangka kompleks tumindak manungsa kang anduweni pola sajroning masarakat (Koentjaraningrat, 1997: 5). Mula saka kuwi, tradhisi dhawetan sapi minangka wujud kabudayan masarakat Jawa. Ing kabudayan masarakat Jawa, saben tradhisi utawa kabudayan liya nduweni fungsi lan tujuwan.

Tujuwan saka tradhisi dhawetan sapi iki yaiku minangka wujud sukur marang Gusti kang wus maringi rejeki arupa pedhet. Ing pranata masarakat Jawa, rasa sukur ora cukup ana ing pocapan wae nanging uga kanthi laku. Mula dianakake tradhisi dhawetan sapi kasebut.

Ing pranata masarakat Jawa, rasa seneng kuwi dibagekake marang wong liya. Iki uga katon ing tradhisi dhawetan sapi. Wong kang duwe sapi manak, bakal nggawe dhawet kang sabanjure dibagekake marang wong-wong ing sakupenge. Wong-wong kang entuk (tuku) dhawet kasebut bakal melu ngrasa seneng ing atase laire pedhet mau. Mula ing kene, bakal katon rasa paseduluran kang kenthel ing antarane masarakat. Dadi, fungsi saka tradhisi dhawetan sapi iki kanggo mbagek-bagekake rejeki, ngraketake tali paseduluran lan nglestarikake tradhisi.

4. PENUTUP

Salah sawijing tradhisi kang tekan saiki isih dilestarikake dening masarakat Jawa yaiku tradhisi dhawetan sapi. Tradhisi dhawetan sapi iki dilaksanakake nalika ana sapi manak. Dene wujud saka tradhisi iki arupa dodolan dhawet dening kang duwe sapi marang tangga teparo utawa tamu kang lagi mertamu ing omahe wong kang sapine manak mau. Kang unik saka tradhisi iki yaiku anggone tuku dhawet nggunakake cuwilan gendheng minangka alat mbayare. Tujuwan saka tradhisi iki yaiku mudjudake ras sukur marang Gusti kang wus paring rejeki arupa pedhet.

Saran kanggo masarakat, supaya tradhisi dhawetan sapi isih tetep dilestarikake supaya ora luntur. Yen bisa dikembangake maneh amarga tradhisi iki tradhisi kang sederhana (dudu tradhisi kapasitas gedhe). Dikhawatirake saking sederhanane tradhisi iki, sajrone nglaksanakake saya digawe gampang, wusana anak putu ora ngerti kanthi jelas bab tradhisi dhawetan sapi kuwi.

DAFTAR PUSTAKA

Koentjaraningrat. 1997. Kebudayaan, Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta : PT Gramedia Pustaka Utama